Gaur, astelehenarekin, azken agurra egingo diote senitartekoek eta lagunek San Martin parrokian, arratsaldeko 18:30etik aurrera.
Ogibidez, makina-herramintako sektoreko Laborde lantegian lanean jardun zuen urtetan, eta trebea zenez lanbide horretan, bertako enkargatua izateaz aparte, La Salle ikastetxean lanbide hezkuntzako lehenbiziko irakasleetakoa izan zen, Laborden bertan lankide zuen Jesus Langararekin batera.
Bertsoen entzule fina, gordetzaile azkarra
Suescun Jauregi familia kalean bizi arren, amaren jaiotetxean, Karrikako Axindegi baserrian ordu asko egindakoa zen haurtzaroan, Patxi Suescun. Nonbait, hango ganbaran, Txirrinta, Otaño, Xenpelar, Urdarregi eta antzinako bertsolari horien bertso-liburuak pilatzen ziren bazter batean, eta horienak irakurtzen igarotzen zuen denbora asko bakardadean, jolasean baino gehiago. Halaxe aitortua izan zuen Joxinixio. Pizkunde zapuztua liburuan (Larramendi Bazkuna, 2016, 583-590 or.).
Harrezkero, aho zabalik uzten zuten bertsoen gose izaten zela adierazi izan zuen beti. Liburuak ez ezik, zuzeneko bertso saioek (izan oholtza gainean, izan tabernetan) entzuten orduak eta orduak igaro zitzaketen horietakoa izan zen, hortaz. Esan dezakegu, okerrik gabe, egun, Andoainen, Txirrita kantari aurrez aurre ikusteko pribilegioa edukirik bizi zen azken herritarra zela.
Buru azkarra zuen, biltegi joritsukoa, eta bi aldiz irakurtzea nahikoa izaten zuen bertso saila gogoan hartzeko. Ez hori bakarrik, entzundakoak ere aisa gorde ohi zituen berarentzat; etxera joan, eta han bat-batean errepikatzeko moduan.
Aita Zabalaren iturri agorrezina
Auspoa bildumarekin konta ezin ahala bertso-liburu argitaratu zituen Antonio Zabala jesuitaren kolaboratzailerik finenetakoa izan zen Patxi Suescun.
Gaztetatik hartu zuen fama, entzun edo irakurritakoen bertso-kantari gisa, eta 1950ean, 24 bat urte zituela, Labordeko lanpostura gerturatu zitzaion Zabala. Harrezkero, Suescun jario handiko iturria bilakatu zen idazlearentzat.
Era horretan, laguntzarako tratua egin zutenez geroztik, “Nundik dituzu ikasiak? Geio jakingo dittuzu!” omen zen Zabalaren ahotik gehien irten ohi zen esaldia, bien arteko egonaldi bakoitzeko.
Aspaldiko bertso munduko bertso eta pasadizo ugari jaso zituen Zabalak Suescunen oroimenetik, Pello Errota eta Txirritarenak batik-bat.
Hona Suescunen transmisio lanari esker Zabalak argitaratu zituen zenbait liburu: Pello Errotaren itzala (1965), Pello Errota: Pedro Elizegi Maiz (1992), Txirrita. Bizitza ta bat-bateko bertsoak (1962), Txirrita. Jose Manuel Lujanbio Retegi (1992).
Txirrita eta Pello Errota Andoainen, Santa Krutz jaietan behin bertsotan aritu zireneko pasadizoa kontatu izan zion Suescunek Zabalari behin, besteak beste.
Nonbait, Txirritak Olajauneko balkoitik eta Pello Errotak kaletik jardun zuten egun hartan.
Txirrita:
Nagon tokitik plazara,
Pello Errota or ikusita
ematen didan kolera!
Astiasutik etorri eta
arronkaz ari al zera?
Ni jeixten banaiz
laster joango aiz
etorri aizen bezela.
Pello Errota:
Izketa batez ez da probatzen
nolakua dan pertsonik,
dotore xamar asi aiz baño
ez dek egingo gauz onik;
santa sekulan ez det aditu
arronkosua naizenik,
balkoi ortatik ez da jetxiko
ni bialtzeko gizonik.
Andoaingo bikote ohien arteko sesioa, bertsotan
Andoaingo bi gazteek -Maria Marta eta Joxe Agustin-, bikote izandakoek, beren artean eduki zuten hizketa iskanbilatsua hamabi bertsotara eraman zuten halako batean, aspaldi-aspaldi. Suescunek Joxe Aldalur Axukalte zenari entzunak zizkion eta buruan ondo gordeta eduki zituen urtetan.
Harik eta 2009an, Zabalaren hileta elizkizunaren egunean, Pello Esnal idazleari negar-malkotan kantarazi zizkion arte. Honek El Diario Vasco egunkarian argitaratu zituen 2010eko urtarrilean.
Hona gugan heldu diren hamabi bertsoak, Patxi Suescunen altxor mugagabearen lagin gisa:
1
Parra eragin bear du asko
gure ezkontza galduak.
Nere andregai Martarengatik
dira orlako kontuak.
Asarreturik gabiltza orain
len adiskide izanduak.
Publikatutzen astera nua
jakin ditzala munduak.
2
Joxe Agustin, ez neri esan
gezurra auba betian.
Bestela lotsa emango dizut
asialdiren batian.
Konformatuta jarriyak giñan
ezkondutzeko ustian.
Engañatuta eduki nazu
juan daneko bi urtian.
3
Engañiyorik ez dizut egin,
sayatu bai alegiña.
Plazetan ere dantza pranko zu
zaude nerekin egiña.
Ustez kunplitzen sayatu arren,
arkitzen naiz utsegina.
Geiago ere egingo nizun
manifestatu baziña.
4
Egiya esan, dantza pranko zuk
eragin izan zidazun.
Bañan merienda beste neskatxai
eman izandu ziyozun.
Lotsaz ta penaz an baztarrian
antxe utzitzen niñuzun.
Ez biyotzetik, esan bezela,
maite izan baniñuzun.
5
Meriendatzen ikusi eta
artzen dituzu zeluak?
Orain penara biurtzen dira
leengo kontsueluak.
Zedorri ere eman dizkitzut
obiak erregaluak:
biatzetako erraztun eta
sedazko pañueluak.
6
Neri agindu ezkontzeko ta
sarri bestekin ibilli.
Maiz bixitatu izan dituzu
Benita eta Xixili.
Bañan txapela batekin ezin
biyen burua estali.
Zintzurra kendu bearko zayo
zenbait orlako mutilli.
7
Zu ikustera juan niñuzun
Asentziyo arratsian.
Egiko Joxe eta Manubel
antxe zeuzkatzun etxian.
Lotsaturikan igesi nuben modu ori ikastian.
Ara: nik ere izaten ditut
nere penak biyotzian.
8
Gure etxian asto bar eta
lau txerri zeuden saltzeko.
Egiko Joxe eta Manubel
juan ziran ayek artzeko.
Asko eskatu, gutxi eskeñi,
modurik ez konpontzeko.
Bixita ura etzan izandu
Martarekin ezkontzeko.
9
Maria Marta biar dubenak
ibilli biar du justu.
Asarretzeko gayan dagonak
askoren biarrik eztu.
Naiz ezkontzeko plantatu arren,
oso gutxikin zapuztu.
Ori neskazar gelditu bayetz,
egingo nuke apustu.
10
Joxe Agustin galai aundiya,
biar didazu aditu.
Neri agindu ezkontzeko ta
besterekin ibilitu.
Asarretzeko gayan dagonak
badu nai ainbat delitu.
Ni ez bañan zu mutilzartuta
biar zenduke gelditu.
11
Maria Marta, aditu zazu
nik zer esan nai nukian.
Biyok zartuta gelditu gabe
alkarganatu gaitian.
Ikaratzen naiz modu orretan
zer gertatu litekian.
Al bada biyok ezkondu eta
biziko gera pakian.
12
Joxe Agustin galai aundiya,
milla esker dizut zuri.
Ezkondu eta zure mendian
ez det nai inolaz jarri.
Lanik txarrena emango diyot
orla nere buruari. Ortik ibilli, Jainkuak lagun,
ez neregana etorri.