Angela Davisen eta Bernart Etxepareren arteko lotura egiteko eskatuz gero, inork gutxik jakingo luke hori erantzuten. Lehena, estatubatuarra, feminista eta beltza, baita Black Panther mugimenduko militante izandakoa ere; bigarrena, apaiza, lehen euskarazko liburu inprimatuaren idazlea eta euskalgintzaren lelo esanguratsuenetariko baten egilea: “Euskara jalgi hadi plazara”. Bada, Idurre Eskisabel kazetariak eta antropologoak euskalgintzak zein feminismoak elkarrengandik zer ikasia dutela frogatu zuen joan den hilaren 10ean Basteron egindako hitzaldian: “Euskalgintza eta feminismoa: bidaikidetza oparo posible bat”. Lorea Agirrerekin, Jakin aldizkariko zuzendariarekin, batera ondutako proiektua da, eta aferaren gaineko hausnarketak entzuteko aukera izan zuten hitzordura bertaratu zirenek.
“Menturari hiru dohain zor dizkiot: emazte sortu izana, klase sozial apalekoa eta herrialde zapaldukoa. Eta hiru bider errebelde izateko urdin uherra” dio Maria Merce Marçal poeta kataluniarrak. Hitz horiek gogora ekarri zituen Eskisabelek hitzaldian, izan ere, haren esanetan, Davisek feminismoari egindako ekarpena laburtzen du poema horrek. Hizlariak adierazi duenez, 70. hamarkadaren amaieran eta 80. hamarkadaren hasieran, Europako feminismo zuria indarra hartzen ari zen garaian, Davisek “konplexutasun” bat gehitu zion korronteari: “Emakume bakarra hartzen zen feminismoaren subjektutzat, emakume zuria eta gainera klase ertain altukoa”. Hala, “emakumea” zioten lekuan “emakumeak” ipini behar zela aldarrikatu zuen feminista estatubatuarrak, eta ondo baino hobeto laburtu ideia hori “Emakumeak, arraza eta klasea” liburuan. Davisek feminismoari egindako ekarpen handiena dela uste du Eskisabelek: “Bertan adierazten da ez garela bakarrik emakumeak, munduan gu kokatzen gaituzten botere-posizio horietan arrazak eta klaseak ere eragina dutela. Erantsi daitezke beste ezaugarri batzuk ere”. Gauzak horrela, subjektuak azpiratzeko hiru aldagai formulatu zituen Davisek; egun, hori intersekzionalitate gisa ezagutzen da, zapalkuntza ezberdinen gurutzaketaren ideia. Gainera, bertute handitzat jo du Eskisabelek azpiratze-mekanismoei begirada horretatik erreparatzea: “Ikustarazten digu gutako bakoitza ez gaudela posizio berean. Hau da, zapaldua ez dela beti zapaldua izango, ez eta zapaltzailea beti zapaltzailea ere”.
Horrenbestez, hizlariarentzat zilegi da hiru ezaugarri horien osaketan, Davisek arraza dioen lekuan nazioaren auzia jartzea. Arraza kategorizazio politikoa dela azaldu zuen Eskisabelek, eta, ondorioz, nazioa ere kolektiboak kategorizatzeko beste aldaera bat dela gehitu zuen. Hori ez ezik, nazioa aipatzean hizkuntzaz mintzatzea zentzuzkoa dela ere uste du antropologoak, “hizkuntza delako herri-kultura izaeren argamasa. Orduan, Euskal Herrira etorrita, are argiagoa da horren garrantzia kolektiboaren osaketan, baita horren deuseztean ere”.
Naturalizazioa ere izan zuen hizpide hitzaldian, eta “suntsipen handiko arma” dela adierazi zuen “mendebaldeko gizon zuri, heterosexual, arrakastasu eta hizkuntza hegemoniko bateko hiztun ez den ororentzat”, alegia, hizlariaren esanetan, “gehienontzat”. Eta antropologoak adierazi zuenez, kontzeptu hori aipatzean, ezinbestean, botereaz ere hitz egin beharra dago, zeren botereak botere izateko indarra eta zigorra erabiltzeko aukera behar baititu. Ordea, Eskisabelek ziurtatu zuen, boterean irauteko etengabeko zigorra erabiltzea “bide txarra” dela, eta ondorioz, beste “mekanismo maltzurragoa” erabili ohi dela, naturalizazioa, hain zuzen: “Azpiratze egoeran dauden horiei sinesterazten zaie boterearen marjineko posizioan egon behar dutela, dituzten ezaugarriengatik eta funtzioengatik. Naturalizazioa gutako bakoitzean eratzen dugu, geuk gorpuzten dugu naturalizazio horrek dakarren bazterketa”.
Hortaz, bai feminismoan, bai hizkuntzaren auzian, naturalizazioak eragina duela uste du Eskisabelek: batetik, hizlariak dioenez, emakumeari emakume izate hutsagatik atxikitzen zaizkion ezaugarriek eta funtzioek berek eramaten dute bazterrean egotera; hau da, jaiotzen direnetik sozializazio-prozesuan ezaugarri batzuk eransten zaizkie emakumeei, gizonen aldean, edo mutil izendatzen direnen aldean, bestelakoak direnak. Bestetik, haren iritziz, hizkuntza gutxituei ere emakumeei ezarritako ezaugarriak atxikitzen zaizkie: “naturarekin lotzen dira, basak dira, emozionalak, gauza inportanteez hitz egiteko ez gaiak, etxerakoak eta zaindu beharreko toki horretan egotekoak, baina ez arlo publikorako, hau da, partikularitatearen eta unibertsaltasunaren ifrentzua dira”.
Eman beharreko pausoak
Hitzaldia borobiltzeko, egoerari aurre egiteko eman beharreko pausuez mintzatu zen Eskisabel, eta azaldu zuen feminismoak “oso ondo landu eta ekarri” duela praktikara naturalizazioaren kontrako bidea. Lehenik, jabetzea aipatu zuen, hots, egoeraren jakitun izateaz gain, ezintasunak eta minak detektatzea. Bigarrenik, ahalmentzea izan zuen hizpide, hizlariaren hitzetan, feminismoan sarri entzun ohi den kontzeptua: “Eskubide osozko pertsona gisa irudikatzea nork bere burua”. Azken urteetan, hizkuntzaren auzian kontzeptu hori ere ageri dela uste du kazetariak. Azkenik, boteretzeaz hitz egin zuen, bakanakako ariketa borroka kolektibo gisa ulertzeaz, alegia.
“Feminismoan, jatorrian, identitate-auzia zena, justizia-sozialaren terminoetara eramaten asmatu du feminismoak. Hau da, guztion arazoa dela barneratu da jendartean”. Hala, euskalgintzak ere halaxe egin beharko lukeela uste du Eskisabelek, eta euskararen auzitzat jo beharrean, egileak nahiago du hizkuntza gatazka gisa definitu, izan ere, “arazoa beti euskararengan jartzen dugu eta inoiz ez gaztelerarengan edo frantsesarengan. Eta gatazkak ez dira txarrak, baldin eta irtenbidea topatzen bazaie”. Hori dela eta, hizlariak dio hizkuntza-auzia ez dela euskaldunon afera izan behar soilik, baizik eta feminismoan lez, afera kolektibotzat ulertu beharra dagoela. Haren aburuz, jendartean oraindik ere “berdintsua” da euskalduna edo emakumea izan, bazterrean kokatzen dituzten mekanismoak berdintsuak dira: “Ondorioz, ahalduntzeko, boteretzeko eta eraldaketa kolektiborako ere antzeko mekanismoak partekatzen dituzte; horregatik, uste dugu badutela elkarrekin, bai hartu-emanerako bide handia, bai batera egiteko bide oparoa”.