88 urte zituela hil da Txomin Garmendia (Berrobi, 1934). Maria Karmen Ugartemendia zuen emaztea, eta bikoteak bi seme, Joxe Manuel eta Mikel. Hileta elizkizuna Villabonako Jesusen Bihotzaren elizan, gaur, ostiralarekin, arratsaldeko 19:00etatik aurrera egingo da. Aurrez, gorpu beila, Villabonako Vascongadas Ehorzketak beilatokian egongo da, goizez 13:00ak arte eta arratsaldez 16:00etatik 18:30era.
Plazaz plaza ibili ez ezik, Garmendiak konta ezin ahala liburu, artikulu eta bertso utzi ditu idatzita. Guzti horietan, bere pentsamendua eta mundu ikuskera ez ezik, mende erditik gorako bertsogintzaren historia islatzen jakin zuen.
Pixkana-pixkanaka badoan bertsolarien belaunaldi zehatz bateko ordezkari fina izan da. ezaugarri bereziko belaunaldia: eskolan ikasle gisa urte gutxitan ibilitakoa, nekazari giroan hezia, autodidakta bertsolari gisa (bertso eskoletan ez baizik eta taberna eta lagun giroan ofizioa ikasita), bertsokera jakin baten jabe (errimak, puntuak, arrazoiak...).
Ogibide ugariko gizona izan zen Garmendia: arotz, taxista eta liburu-saltzaile, batik bat. Herrigintzan ere ekarpen handia egin zion bere jaioterriari, izan ere hiru legealditan alkatea izan baitzen, 1979az geroztik. Azken hamarkadetan Amasa-Villabonan bizi izan zen.
Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea jasotzea helburu duen Ahotsak egitasmoan bere lekukotza eman zuen.
Txapelketetan parte hartzaile
Berrobin bertan, 1952an ekin zion jendaurrean kantatzeko ibilbideari, Antonio Mari Eizmendi Loidisaletxe eta Jose Joakin Mitxelena lagun zituela, eta makina bat plaza egin zituen.
Bertsolari Txapelketa Nagusian kantatu izan zuen, lau txandetan hain zuzen, 1965, 1967, 1980 eta 1982an, eta guztietan iritsi zen finalera.
Gipuzkoako Bertsolari Txapelketan, berriz, 1962, 1964, 1967an jardun zuen. 1967koan txapela jantzi zuen.
Aurrez, 1959an, Gipuzkoako gazte mailako txapelketako txapela jantzia zen.
Bestalde, Gipuzkoan 1999an jokoan jarri zen Herri Artekoen Txapelketako protagonistetako bat izan zen, Erniope taldearekin batera. Garmendiak, Jon Ander Esnaola, Aitor Usandizaga, Jon Zaldua, Amaia Agirre, Jexux Mari Irazu eta Zigor Leunda gazteekin osatu zuen taldea; finalera iritsi zen taldea.
Berezitasun asko bildu zituen txapelketa izan zen hura: belaunaldi ezberdin elkarrekin nahasteaz gain (zaharrenak 71 urte, gazteenak 18), tradizio eta estilo anitzeko bertsokerak plazaratu ziren lehia berean.
Bere bilbide luzean, hiru sari irabazitakoa zen Garmendia: Aginaga (1959), Errege Eguneko Saria (Donostia, 1962) eta Loiolako Herri Irratia Saria (Azpeitia, 1962).
Idazle oparoa
Idazteko zaletasuna 80ko hamarkadaren hasieran piztu zitzaion, auto istripu bat eduki ondorenean, eta hainbat liburu idatzi zituen geroztik, Auspoa argitaletxearekin ia beti.
Batik bat, bertsogintzan plazaz-plaza egindako bere ibilbidea azaltzen zituen kronikak –bertsoekin tartekatuta– plazaratu zituen; hala nola, Bizitzaren arian (1982), Denbora pasa (1982), Gipuzkoan Biotz-begietan (1983, (1983, Iñaki Linazasororekin elkarlanean, Gipuzkoako Aurrezki Kutxarekin argitaratu zuen), Bersolari-kurpilla (1984), Erririk-erri (1984), Beltzak eta zuriak mendian ardiak (1985)
Nobelagintzaren bidetik ere animatu zen, hain zuzen Bordaberria (1983) izan zen hori.
Artikulugilea
Garmendiak gogoko zuen zutabegilearen ofizioa, eta makina bat artikulu idatzi zituen komunikabide desberdinetan; Aiurri hamaboskarian, mordoa. Zaletasun horretaz eta beste hainbat kontuez jardun zuen Aiurri aldizkariari 2010eko otsailean eskaini zion elkarrizketan.
Hona dakargu udazkena inspirazio zuela idatzi zuen bertso-sorta, gero Aiurrin argitaratu zuena, 2012ko abenduaren 14an, 400 zenbakian:
UDAZKENA
1.- Jantzi ederra zuten zugaitzak
gelditu dira billutsik,
itzal ederra zuten adarrak
ikusten ditugu utsik.
Orain ez dago udaberrian
gendun kukuaren otsik,
basurde eta antzeko batzuk
ibilli litezke pozik;
baldin zer jana baldin badute
ez dute izango otzik.
2.- Osto berde ta eder ziranak
biurturikan orbela,
zugaitz azpian dagon zorua
bapo estaltzen dutela.
Da jostagarri izan liteke
txit egoaize epela,
usoak berriz ikusi leizke
bandatan dijoazela;
ez dago beste arrazoirikan
negua badatorrela.
3.- Santa Luzia etorri arte
moztu ta moztu egunak,
jai aundiak bidean dira,
nunnaitan peri jardunak.
Oietan ere luzituko du
urte ona izan dunak,
baiña samin da negarrak dira
sarri emen ditugunak;
etekin gabeko ametsak ziran
udaberriz genitunak.
4.- Eguberritako loteri orrek
piztu itxaropen danak,
txerri goseak ezkurra
amets oiek dira gure lanak.
Baiña zorion orren jabeak
izaten dira bakanak,
da suerteak izaten ditu
lenago asko zeukanak;
gero millaka osasunakin
konpormatutzen geranak.
5.- Mundua gaizki dabillelako
beti bildurrez gaude gu,
baiña borondate on batekin
zerbait ondu dezakegu.
Baldin sinistu izan ezkero
badago zeiñi erregu,
asko goxatuko ditugu bai
nola udazken da negu;
Belenen jaioko zaigun Ura
gogoan baldin badegu.
6.-Baiña gaur zeiñek sinisten degu
Belenen jaio zan Ura?
Jainko semea gu salbatzeko
etorri zala mundura?
Sinisten ez degulako gabiltz
sarri gabiltzan modura,
guk daukagun maitetasuna b
akarrik dago dirura;
orrekin goaz zorionera
orrekin goaz zerura.
7.- Udaberrian danok gerade
sasoiko eta saltakor,
baiña udazkena etorritzean
jarritzen gera pentsakor.
Kideko bat gaixo ikusi leike,
“bestea ilda dago or”,
danok bukatu bear degula
aitortu dezagun jator;
gure bizitzan azkena ere
udazkenan gisa dator.
8.-Udazken onek ainbeste gauza
ekartzen ditu gogora,
orain ez degu udaberrian
gendun arrenbeste lora.
Nere galdera hauxen da berriz:
“Zer izango da gerora?”
Laguntza premiz izan gindezke
jakin bearko da nora;
il aurretikan izan dedilla
konbertitzeko denbora.
9.- Ainbat alderdi jarri zizkigun
guretzat Jaungoiko onak,
oiek burura ekarri dizkit
pentsamentuan egonak.
Sarri urruti ikusi arren
nai ditugun zorionak,
beste izketik ezin asmatu
fede batean dagonak:
itxaropenik galdu gabean
ondo igaro Gabonak.
