Herri Gogoa diskoetxeak 60ko hamarkadan abian jarri zen Euskal Kantagintza Berriko ahotsik ezagunen (Mikel Laboa, Benito Lertxundi, Lurdes Iriondo, Xabier Lete, Antton Valverde...) lehen diskoak grabatu eta plazaratu zituen. Bada, Urnietan egin ziren lehen grabazioak.
Patxi Zubizarreta idazleak berriki "Sakonean, itsasoa ikusten da. Miangolarrataren uberan" liburuarekin azaldu digu diskoetxea zein testuinguru historikoan sortu zen; hain zuzen, 1967an, “zentsuraren eraginez legalki sekula existitu ez, eta artean, txalupa huts izan arren, 200 disko disonantetik gora itsasoratu” zituen diskoetxea. Pako Miangolarra Gorostiaga (Gernika, 1934, Donostia, 1995) euskal kulturaren filantropoa izan zenari egindako elkarrizketetan oinarritutako narrazioa egin zuen Zubizarretak, 2023an. Izan ere, bera izan baitzen Herri Gogoa diskoetxearen finantzatzaile eta sustatzaile nagusia.
Familia abertzalearen altzoan jaio zen. 1936ko gerran, Venezuelara ihes egin behar izan zuen etxekoekin. Han, inprimategi arrakastatsu bat sortu zuten. Pako Miangolarra Venezuelako erbestetik Ipar Euskal Herrira 60ko hamarkadaren hasiera etorri zen, eta bertan zenbait errefuxiatuekin harreman estua eduki zuen, Marc Legasse eta Federiko Krutwigekin, esate batera. Hain zuzen, azken horri hainbesteko zeresana eman zuenVasconia (1962) liburua argitaratzen lagundu zion. Gutxira, Donostiako Gros auzoan jarri zen bizitzen. Frankismoaren eragin kaltegarriaren pean bizi zen Euskal Herria topatu zuen Miangolarrak; “kultur transmisioaren eta segidaren katebegiak kasik guztiz desagerraraztea” lortua zuen frankismoak ordurako. Nolanahi ere euskal kulturaren aldeko zenbait ekimen ari ziren burutzen, hala nola, zenbait ikastolen sorrera, irrati txiki (Segura, Loiola, Arrate...) emititzen, dantzari, txistulari eta abesbatzen lehiaketak... Ingurumari horretan kokatu behar litzatekeela Euskal Kantagintza Berriaren abiatzea.
Euskal Kantagintza Berria
Musikarien mugimendu aitzindari horren aita espiritualtzat jotzen den Nemesio Etxaniz apaiz euskaltzaleak 1951ean plazaratua zuen "Kantu-kantari" kantutegia, eta, geroztik, poliki-poliki, sustraitzen ari ziren euskal belaunaldi berrien artean beronek zekarren filosofia edo mezua, hots: “Mitiñak baiño askoz geiago egin dezakete euskerazko kantu egokiek noraezean dabilen gaztediari errizaletasunak biotzean txertatzeko”.
Liburu horren eraginez hein batean, Iparraldean, euskal kantagintza berriko zenbait ahotsek (Simun Haran, Robles-Arangiz anai-arrebak, Michel Labegerie, Maite Idirin, Mikel Laboak, Imanol...) egin zituzten lehen diskoak, oso modu xumean, etxean grabatuta-eta. Lan horiek, Hegoaldera, estraperloan ekartzen zituzten, “letxuga eta aspirina artean gordeak”. Hegoaldean, Benito Lertxundik eta Xabier Gereñok Cinsa diskoetxean grabatu zituzten, eta bestalde Edigsa zigilu katalanarekin Mikel Laboak, Nova Canço mugimenduko Maria del Mar Bonet, Lluis Lach, Raimon eta abarrekin harremanetan jarri eta gero.
Garaitsu hartan, Donostiako Aurrera tabernan bildu ohi ziren sortu berria zuten Ez Dok Amairu-ko zenbait kide (Lertxundi, Laboa, Jose Angel Irigarai...) eta horiengana hurbiltzen zen Miangolarra bera, zera galdetuz: “Zerbait egin dezaket zuen alde?”. Solasaldi haietako batean erabaki zuen Miangolarrak euskal zigilu propioa sortzea, euskal disko eta liburuak plazaratuko zituena, Herri Gogoa hain zuzen.
Horretarako, Donostian bizi zen Iñaki Beobide Agirrezabalaga (1934-2024) zumaiarrari luzatu zion erronka, diskoetxea zuzendu zezan. Beobide, euskal kultur eragilea izan zen hamarkadetan; diskoetxeaz gain, besteak beste, atzerriko antzerkigileen obrak euskaratu eta taularatu zituen Jarrai antzerki talde aitzindariaren zuzendaria izan zen, "Ikuska" liburu saila sortu zuen, edota, ETBren sorreran parte hartu zuen.
Era horretan, ezerezetik abiaturik, hainbat aparatu bereganatu behar izan zituzten; grabazio mahaia, instrumentuak, sintetizadorea, grabagailua...
Bestetik, Miangolarrak, Gros auzoko bere etxea grabazio-estudio gisa erabiltzeko prestatu zuen.
Urnietan, lehen grabazioak
Dena den, behin makinaria guztia eskuratuta, lehen grabazioak Urnietako Salestarren ikastetxean egin zituzten, 1967an, hango antzokian behin-behineko estudioa inprobisatu eta gero. Horretarako, Bartzelonan alokatutako tresneria erabili zuten, eta bertatik Jaume Gratacos Edigsa diskoetxeko teknikaria ekarri zuten.
Era horretan, Urnietako estudiotik Ez Dok Amairu kolektiboko partaide gehienak igaro ziren, banan-banan; Xabier Lete izan zen lehena, eta ondoren heldu ziren gainerakoak: Lourdes Iriono Antton Valverde, Benito Lertxundi, Oskarbi, Artze eta Irigaray anaiak eta Mikel Laboa.
Gutxira, Grosera eraman zuten grabaketa-estudioa, hura intsonorizatu ostean. Hori bai, Espainiako zentsurak diskoak editatzeko baimena ukatu zienez, lehen urteetan aipatu Edigsa diskoetxearekin kaleratu behar izan zituzten lehenbiziko diskoak, Edigsa-HG zigiluarekin. Oso modu klandestinoan funtzionatu zuten, ezen Groseko bizilagunek inoiz ez zutela jakin etxebizitza hartan diskoak grabatzen zituztenik. Garai ilun haietan Informazio eta Turismo Ministerioko buru zen Manuel Fraga ministro zena gogoan hartuta, hara zer zioen Beobidek: “Nire gorpuaren gainetik ez bada, esaten zuen Fragak; baina guk gauzak egin, egiten genituen, ekin eta ekin”. 1981era arteko ibilbidean, Herri Gogoa diskoetxeak 200 diskotik gorako kultur ondare preziatua utzi zuen. Guztien artean, nabarmentzekoak dira lehen aipatutako abeslari eta talde ezagunen diskoak, euskal kantu zahar herrikoiekin edo euskal musika klasikoarekin egindako bildumak, haurrentzako ipuinen grabazioak, herri musikaren moldaketa modernoekin gazteei begira osatutako Akelarre Sorta diskoa...
Oiartzabal eta Euskaros taldea
Joxe Mari Oiartzabal Beloki musikari andoaindarra 70eko hamarkadan makina bat plaza eta dantzalekutan gazteak dantzan jarri zituen Euskaros musika taldeko kide (ahotsa, gitarra-jole eta tronpeta-jole) izan zen. Bolada hartan, Herri Gogoan diskoa grabatu zuen taldeak, eta bere bi kidek, Joxean Mercerok eta biek, zigiluarekin kolaboratu zuten denboraldi batean.
Diskoetxearekin nola egin zuten harremana du hizpide Oiartzabalek. “70eko hamarkadaren hasieran, soldaduskatik itzulia nintzen, eta Joxean Mercerok, Eugenio Perez de Lazarragak, Calisto Areak eta lauok Euskaros taldea osatu genuen. Euskaraz abestutako musika zabaltzea zen gure asmoa, dantzalekuetan-eta halako tokietan gaztelania edo ingelesa baitzen nagusi. Nemesio Etxaniz apaizarengana jo genuen laguntza eske, hark euskal abesti eta letrekin liburuak atera baitzituen, eta gure eskutara 1967ko Lur berri billa iritsi baitzen. Baimena eman zigun, argitaratu zuen guztia nahi bezala erabiltzeko”.
Euskaros taldeak astean hiruzpalau emanaldi edukitzen zituen, dantzalekuetan edota ezkontzetan eta antzeko ospakizunetan. “Egundoko arrakasta izaten genuen. Izan ere, jakina da euskal kantagileek jendetza erakartzen zutela eta euskal gogoa eta sentimendu antifrankista pizten zutela. Baina Frantzia, Ingalaterra edo Ameriketatik zetozen haize modernoen eraginpean edo, gazte jendeak erritmo bizi eta dantzagarriak ere nahi izaten zituen. Eta eskaera hori asetzeko orduan, nahiko aitzindariak izan ginen”.
Laukoteak berriz ere Etxanizengana jo zuen laster. “Taldea promozionatzeko lau bat kanta grabatu nahiko genituzkeela aipatu orduko, Grosen omen zegoen diskoetxe batera bideratu gintuen”. Era horretan, Pako Miangolarra filantropoa eta Iñaki Beobide soinu-teknikaria ezagutu zituzten, eta baita estudio klandestinoa ere. “Han ez zegoen ez kartelik ez ezer. Laugarren etxebizitzan zegoen estudioa, eta Miangolarra bera hirugarrengoan bizi zen emaztearekin. Inoiz ez ziguten eskatu segurtasun neurriak hartzeko, baina han guztiak bazeukan misterio puntu bat. Miangolarrak berak etxean aparatu bat edukitzen zuen Donostiako kaleetan zebiltzan polizien elkarrizketak sintonizatzeko”.
Grabazio-estudioa muntatzen ari ziren unean ezagutu zituzten Herri Gogoako bi bultzatzaileak, Oiartzabalek gogoan daukanez. “Miangolarra erdalduna zen, eta entzuten genion nola esaten zuen, 'yo os voy a traer a los musicos todos los aparatos que necesiteis para grabar en condiciones'. Bere egitasmoa euskal abeslariek euskaraz diskoak grabatu zitzaten behar ziren bitarteko guztiak jartzea zela adierazten zigun. Lasterrera, garai hartan munduan ziurrenik modernoenak ziren Moog sintetizadoreak ekarri zituen, eta baita, lau pistako mahaia, Hammond organo bat, isats-piano bat eta bateria oso bat”.
Euskarosen grabaketa Herri Gogoan
Euskaros taldeak lau abestiz osatutako diskoa grabatu zuen estudio hartan, 1972an.
Agudo, abestietako batek (Dana polita udaran), lehen postua eskuratu zuen euskal musikagintzan egiten zen zerrendan.
Bestalde, “musika formazioa bageneukala ohartu ziren Herri Gogoa-n, eta Miangolarrak Mercero kontratatu zuen abeslarien eta taldeen grabazioetan konponketak-lanak egin zitzan eta instrumentuak sar zitzan. Egia esan, argi zegoen euskal musikarien grabaketek bazutela premia, batez ere ahotsa eta gitarra baino zer edo zer gehiago eskatzen zutenek”.
Euskal abeslari eta talde gehienek musikalki bazutela zer hobetua aitortzen du Oiartzabalek. “Gehienek ahots ederrak zeuzkaten, doinuak eta letrak ere pareko, baina, musikari begira, apenas joaten ziren lau akordetik harago. Horrela, Mercerok, arlo horretan bazela zer egina pentsatu, Michelingo lanpostua utzi, eta lanari heldu zion, urte betez. Ni laguntzaile eramaten ninduen, gitarra, tronpeta eta bateria sartu behar zirenetan. Beobide, euskaltzale eta eragile handia izateaz gain, gizon fina zen tratuan, eta ondo moldatzen ginen harekin. Guztira, 12 bat diskotan (Oskarbi, Antton Valverde, Argoitia anaiak, Iñaki Arriaran...) hartu genuen parte”.
Amerikarren soinua, instrumentazioa, erritmoa... zituen gogoko Miangolarrak, obsesio bihurtzeraino, Oiartzabalen esanetan. "Behin, zenbait euskal doinu (Bat Bi Hiru Lau, Euskaldunak gara, Iruten ari nuzu, Pello Joxepe...) besapean hartu, eta Los Angelesera (AEB) abiatu zen. Han estudioko musikari profesionalekin egindako grabazioak ekarri zituen, Akelarre Sorta bilduma, alegia. Eta berehala Mercerori: 'Quiero que grabes las cosas asÌ'. Dena esatera, hark nahi zuena ez zen bideragarria garai hartako Euskal Herrian. Batetik, ahotsek behar zutelako protagonismoa eta ez hainbeste instrumentistek. Eta, bestetik, argi zegoen Las Angeleseko instrumentistak falta zirela gurean; gaur egun, posible litzateke hori, musika eskoletatik musika-heziketa izugarriarekin ateratzen baitira gazte asko”.
Urte bete aritu ziren Herri Gogoan, esan bezala. “Oso nekagarria zen lan hura, eta, azkenean, Mercerok kito esan zuen. Nik lehenago utzi nuen, ezinagatik baita ere; izan ere, Comaq lantegian ari nintzen, eta, gainera, Euskaros taldearekin makina bat emanaldi egiten genituen”.
Herri Gogoa eta Salestarrak
Zer dela eta Herri Gogoa diskoetxea eta Urnietako salestarren arteko konexioa? Ikastetxe horren fundatzailetzat jotzen den Juan Manuel Beobide Zendoiarengan (Azpeitia, 1900-Urnieta, 1987) jarri beharko genituzke begiak, horretarako. Izan ere, Iñaki Beobide Herri Gogoako bultzatzaileetako baten osaba baitzen. Hark erraztu zien bidea ilobari eta Miangolarrari grabazio estudioa antzokian bertan ipini zezaten, Grosekoa egokitu bitartean. Juan Manuel Beobide 1927an ordenatu zen salestar, eta gidaritzarako eta ekintzailetzarako aparteko dohainak agudo nabarmendu zitzaizkiolarik, Coruña eta Madrilgo salestarren eskolak zuzendu zituen. 1951ean Kongregazioak Donostiara bideratu zuen, Gipuzkoa eta inguruko herrialdeetan salestarren eskolen irekitzeak bultza zitzan; era horretan, salestarren aldeko filantropoa izan zen Zaragueta-Aristizabal familiaren etxean jarri zen bizitzen. Besteak beste, Kuartangon (Araba) 1955ean salestarren apaiztegiaren sorrera gidatu zuen. 1957an, berriz, Urnietan apaizgaien ikastetxea ezartzeko lehenbiziko urratsak eman zituen, Arizmendi baserriko lur sailak erosiz eta ongile berriak erakarriz egitasmora. Azkenean, 1964an eman zioten hasiera hezkuntza-jarduerari, 10 irakasle eta 64 apaizgairekin. 1967an, Lanbide Eskola izateko baimena lortu zuen eskolak.
