Maribi Arregi, Joxe Arregiren arrebak eta gainerako sendiek lore eskaintza egin dute torturaren biktimen alde Koldobika Jauregik sortutako Barne Kanta eskulturan, eta Bukalai taldeko Garazi Ollakarizketak eta Jare Urkolak aurreskua dantzatu dute oroigarriaren aurrean.
Olaia Toral abeslari billabonatarrak Itsasoa gara (Ken Zazpi) interpretatu du, eta Beñat Zeberio Asteasuko bertsolari gazteak lau bertso abestu ditu. Hona lauak (doinua: Mendian gora haritza):
Haien kobardian trebe
ixiltasuna hartuz fede
azaldu nahian nor den artzaia
eta nor abere
nahiz litzakeen mesede
aitortza egitea lege
torturarekin jarraitzen dute
hil ostean ere (bis).
Tolosatik zenbat datu
gaztetxo bat ingresatu
dute ertzainengandik tiro bat
begin jaso baitu.
Hala ere, tirokatu
zuenak ez du onartu.
40 urte ondoren gauza ez da
asko aldatu (bis).
Oraindik daude mutu ta
gainera tortura uka
eduki arren gizon bat hamar
egunez lotuta
justizia alde hartuta
ez zigor, ez epai, multa
haien etxean isilik eta
kondekoratuta (bis).
Erredurak, ubelduak
ageri zitun gorpuak
guardia zibilen kuartelan forma
dauka infernuak
ez gaitzala ito suak
izan lotuaz eskuak
baso bat erre ostean hazten
ohi diren kimuak (bis).
Torturatuen ekimen berria
Egiari Zor elkarteak antolatu du ekitaldia, eta bere izenean, torturak jasan zituen Aritz Lopez tolosarrak hartu du hitza.
Lopezek gogorarazi du egunotan torturaren aurkako egitasmo berri bat abian jarri dutela, Euskal Herriko Torturatuen talde sustatzaileak Bilbon plazaratu duena, alegia. "Torturatuok elkarrekin marraztu nahi dugun aitortzaren eta erreparazioaren bidean elkartu, babestu eta eragile aktibo bilakatzekoa; gure hausnarketatik abiatuta agenda, bide-orria eta aldarrikapen propioak marratzeko asmoa duena”.
Alde horretatik, deialdia luzatu du “tortura pairatu zuen orori animatzen diogu egitasmo horretan parte dezan”.
5.479 torturatu zehazten dituzten txostenak
Atzera begira jarrita, Lopezek adierazi duenez, “tortura frankismotik herenegun arte Euskal gatazka politikoaren testuinguruan indarrean aritu den Estatu-bortxa mekanismoa izan da, edozein izanda ere Gobernuaren perfil politikoa; edozein izanda ere gorputz polizialaren kolorea edo sinatutako nazioarteko itunen edukia”.
EAEko eta Nafarroako gobernuen aginduz EHUko Kriminologia Institutuak torturaren inguruan egindako txosten bana, 5.379 tortura-kasu zehaztu dituztenak, aipatu ditu segidan. “Argi adierazten dute sekula zigortu gabeko krimen sistematiko baten aurrean gaudela, urte luzez aurrera eraman dena Polizia Nazionalaren, Guardia Zibilaren eta Ertzaintzaren komisaldegietan. Ikerketa hauetatik kanpo geratu dira ordea, Estatu espainiarrean torturatuak izan ziren ipar euskal herritarrak; izan badira, eta errealitate honi ere erantzun beharra dago”.
Torturarekin amaitzeko neurriak
Torturaren dimentsioarekin bukatzeko hartu beharreko neurriak oraindik asko eta funtsezkoak direla gaineratu du Lopezek, “berriro gerta ez dadin eta torturatuen komunitateari zor zaion aitortza eta erreparazioa integrala eta parekidea izan dadin”.
Neurri horiek zehaztu ditu, ondoren. “Torturaren erabilera ahalbidetu duen estruktura desegin; atxiloaldi inkomunikatuaren erregimena bertan behera utzi; Estatu espainiarraren indar armatuak Euskal Herritik atera; parametro demokratikoetara egokitutako eredu polizialaren inguruko hausnarketa sakona bideratu; torturaren erabilera prozesala eten eta atzera begirako erabilpen horren ondorioak aztertu eta erreparatu; bizirik suertatu zirenen banakako eta taldeko konponketa integralerako baliabideak; torturaren fenomenoan logika patriarkalek eta heteronormatiboek eragindako zauriak sendatzeko berariazko programak barne”.
Tortura kasuak ofizialki aitortzeko legezko mekanismoak abian daudela eta emaitzak ematen ari direla aitortu du Lopezek: “Besteak beste, aitortuak izan dira Guardia Zibilaren, polizia nazionalaren eta baita Ertzaintzaren esku torturak jasan zituzten pertsonak”. Nolanahi ere, prozesu hau motelegia izaten ari dela salatu du, “azkarragoa eta eraginkorragoa izan dadin baliabideak jarri behar dira”.
Azkenik, bi aldarrikapen nagusi erantsi ditu: “bortxa instituzionalaren adierazpen zital honek 14 pertsona hil zituen herri honetan, eta berariazko aitorpena eta erreparazioa” eman behar zaiela, eta aldi berean, torturatuen errealitateak “memoriaren alorreko politika publikoen parte” izan behar duela.
